ضرورت توسعه نظام نوآوری در صنعت گاز کشور

در حال حاضر این سؤال مطرح است که با وجود مسائلی نظیر افزایش روزافزون مصرف داخل، قطع گاز مناطق زیادی از کشور و قطع صدور گاز به ترکیه در زمستان، عقب ماندن طرح های تولید گاز و تبدیلات گازی، و ضرورت تزریق گاز به مخازن نفتی به منظور جلوگیری از کاهش تولید نفت در کشور، آیا تلاش برای این میزان افزایش صادرات گاز منطقی است؟

● مقدمه

نوآوری عبارت است از معرفی محصولات جدید و یا فرآیندهای جدید یا بهبودیافته به یک بنگاه. تغییر در داد و ستدهای بین المللی و ایجاد پیچیدگی در ارتباطات واحدهای کسب و کار، مدیریت نوآوری را در قالب یک فرآیند سیستماتیک و رویکرد جامع ضروری ساخته است. چراکه نوآوری های تکنولوژیک حاصل تلاش جمعی مهندسین، محققین، شرکت ها و حتی شبکه های نوآوری است. لذا اثربخشی فرآیند نوآوری کاربردی، نیازمند همکاری جمعی مجموعه های فعال در حوزه های علمی و فنی است. این مهم در عرصه مدیریت کلان با ایفای نقش دولت در تنظیم و هدایت مناسب ترین تعاملات بین کلیه مجموعه های مرتبط در قالب نظام ملی نوآوری (NIS) برنامه ریزی و مدیریت می گردد.

● نظام نوآوری

"نظام ملی نوآوری"، به عنوان چارچوب تحلیلی مناسب برای شناخت و مدیریت پدیده نوآوری در سطح یک کشور، مسئولیت خلق، اشاعه و بهره برداری از نوآوری را بر عهده می گیرد. به عبارت دیگر، این نظام با یک دیدگاه سیستمی، همة اجزای تشکیل دهندة زنجیرة دانش و ارتباطات میان آن ها را تا بازار در کنترل گرفته و هدایت می کند.

● دورنمایی از نظام ملی نوآوری نروژ

در کشور نروژ، جهت تعیین خط مشی و اجرای نوآوری، ۵ سطح مختلف وجود دارد که وظیفه "تعیین اهداف"، "تدوین استراتژی ها"، "تأمین زیرساخت ها"، "اجرای تحقیقات" و "انتشار و تجاری سازی تحقیقات" را بر عهده دارند که سطوح اول و دوم لایه های سیاست گذار، سطوح چهارم و پنجم مجریان و منتشرکنندگان نوآوری و سطح سوم به عنوان واسطه میان آنها عمل می نماید. در این کشور، شوراهای شهری و روستایی، موسسات تنظیم استانداردها، موسسه ملی تکنولوژی (TI)، شرکت های سرمایه گذاری ریسک پذیر و ضمانت بیمه ای اعتبارات صادراتی، شورای طراحی نروژ، اداره پتنت نروژ و کتابخانه های عمومی آن کشور در زمره این نهادها هستند.

در ادامه ارکان اصلی نظام ملی نوآوری نروژ به طور اجمال مورد بررسی قرار می گیرد:

▪ جایگاه شورای تحقیقات در نظام ملی نوآوری نروژ (RCN)

در حال حاضر شورای تحقیقات نروژ (RCN) مسئولیت توسعه تحقیقات صنعتی، تکنولوژی و اجرای خط مشی نوآوری با تأکید بر حل مشکلات یا ارائه راهکارها به صنعت را بر عهده دارد. وظایف این شورا به تفکیک عبارتند از: ارائه سیاست های تحقیق و نوآوری، حمایت از تحقیقات صنعتی، حمایت از تحقیقات بنیادی، بین المللی سازی تحقیقات، نظارت بر حسن اجرای تحقیقات و بالا بردن اقبال عمومی نسبت به تحقیقات.

۳ ۲ نقش صندوق حمایت از محققان (SND)در نظام ملی نوآوری نروژ

وظیفه SND تسهیل کردن و تدارکات برای توسعه صنعتی است. بودجه این نهاد توسط وزارتخانه های صنعت و بازرگانی SND و توسعه منطقه ای KAD تأمین می شود که سهم هر کدام به ترتیب است. علاوه بر تأمین مالی، یکی دیگر از وظایف این صندوق اعطای ضمانت نامه و وثیقه به صاحبان ایده های جدید برای دریافت تسهیلات مالی است. بیشتر همکاری های مابین SND و RCN در ذیل برنامه «نوآوری شرکت های کوچک و متوسط» (SME innovation) صورت می گیرد. شورای تحقیقات در نظام ملی نوآوری نروژ (RCN) و صندوق حمایت از محققان (SND) به همراه مجلس که تنظیم کننده بودجه نوآوری است نهادهای سطح اول و دوم نظام ملی نوآوری نروژ را تشکیل می دهند. ضمن آن که کمیته های دولتی که متشکل از وزیران و نمایندگان آن ها می باشد نیز به روند تصمیم سازی این سطح کمک می نمایند.

▪ نقش دانشگاه ها در نظام ملی نوآوری نروژ

به طور کلی دانشگاه ها در جهان دارای ۳ وظیفه مهم هستند، اول آموزش، دوم پژوهش و سوم فرآیند انتقال تکنولوژی که با عنوان "ماموریت سوم" مشهور است. پذیرش مسئولیت "تحقیق" و "مأموریت سوم" و نیاز دانشگاه ها به منابع مالی و از طرفی نیاز صنعت به حامیان علمی باعث شد تا ارتباطات دانشگاه ـ صنعت در کشورهای مختلف مورد توجه قرار گیرد. به عنوان نمونه دولت نروژ با تصویب سند ARENA و به منظور تسهیل تجاری سازی نتایج تحقیقات دانشگاهی به توسعه روابط میان دانشگاه ـ صنعت پرداخت. نقش دانشگاه در نظام ملی نوآوری به عنوان جایگاه آموزش و پژوهش در حیطه علوم پایه، بسیار مهم است. باید توجه داشت که تحقیقات کاربردی تنها در صورتی می تواند به نوآوری صنعتی منجر شود که از پشتیبانی نوآوری های علوم پایه برخوردار باشد. بدین ترتیب علوم کاربردی به عنوان یک واسط برای ترجمه و تفسیر ابداعات حوزه علوم پایه می توانند آن ها را در اختیار برنامه های صنعتی قرار دهند. بدون تحقیقات بنیادی کافی، زنجیره فوق ناقص خواهد بود.

▪ Spin offها و جایگاه آن در نظام ملی نوآوری نروژ

spin off به شرکت و یا موسسه ای گفته می شود که توسط اعضا و با امکانات اولیه سازمان مادر تأسیس شده و در جهت تجاری سازی ایده ای که در آن سازمان شکل گرفته، فعالیت می نماید. Spin offها از طریق اشتغال زایی، فراهم ساختن الگویی برای کارآفرینان و ایجاد تعامل میان دانشگاه و صنعت در نظام مالی و صنعتی یک کشور حائز اهمیت هستند. توسعه این مجموعه ها در دهه های اخیر، منجر به تعریف و تشکیل "پارک های علم" و "دانشگاه های تحقیقاتی" شد. هر چند سازمان مادر می تواند یک دانشگاه تحقیقاتی یا آزمایشگاه دولتی و یا R&D یک سازمان باشد، اما در صورتی که سازمان مادر یک دانشگاه تحقیقاتی باشد، نتیجه بسیار مؤثرتر خواهد بود.

▪ پارک های دانش (Knowledge Parks) در نظام ملی نوآوری

پارک های دانش یک محیط علمی را برای بارورسازی متقابل و تسهیل نمودن همکاری میان تحقیقات دانشگاهی و صنعت بوجود می آورند. در اکثر موارد پارک های دانش کنار دانشگاه ها مستقر می شوند و در واقع «دانشگاه های تحقیقاتی»، موتور محرک آن ها هستند. مهم ترین مشخصه های بسیاری از پارک های علم وجود ارتباطات موثر با مراکز تحقیقاتی خارج از پارک، داشتن برنامه های تشویقی و انتقال تکنولوژی است.

▪ نقش مؤسسات تحقیقاتی صنعتی در نظام ملی نوآوری نروژ

در یک دسته بندی ساده می توان ۳ نوع موسسه تحقیقاتی را در نروژ تشخیص داد. اول موسساتی که تنها در یک موضوع خاص فعالیت می کنند، دوم مؤسساتی که در حوزه های مختلف مورد تقاضای بازار تحقیقات را انجام می دهند و سوم تعداد زیادی از موسسات دیگر که در حوزه کشاورزی و محیط زیستی هر دو نوع کار را انجام می دهند. موسسات تحقیقاتی نروژ کاملاً غیرانتفاعی نبوده و برای حفظ روحیه پژوهشی و جلوگیری از تبدیل موسسه تحقیقاتی به یک موسسه کاملاً تجاری، حمایت حداقلی از دولت دریافت می کنند. هر چند در کشورهای مختلف نقش های تعریف شده برای چنین موسساتی وجود ندارد، اما اصلی ترین وظایف آن ها که در کشور نروژ عبارتند از:

۱) ارائه مشاوره های تکنولوژیکی آگاهانه به صنعت

۲) بر عهده گرفتن بخشی از وظایف دانشگاه ها در امور تحقیقاتی در دوران تراکم کاری آن ها

۳) بر عهده گیری نقش میانجی در میان دانشگاه و صنعت

بر طبق بررسی های صورت پذیرفته در سال ۲۰۰۲ مهم ترین خدماتی که موسسات تحقیقاتی برای بخش صنعتی ـ خصوصاً SMEها ـ انجام داده اند، "توسعه محصول" (Product Development) و "توسعه فرآیند" (Process Development) بوده است.

● نگاهی به مدیریت تحقیق و توسعه شرکت BP انگلستان

شرکت BP یکی از بزرگ ترین شرکت های انرژی در دنیاست که خدماتی از جمله تولید سوخت برای حمل و نقل و انرژی برای روشنایی و گرما و سرویس های جزئی برای مشتریان خود فراهم می کند. گردش مالی این شرکت در سال ۲۰۰۶؛ ۲۲۶ میلیارد دلار و همچنین کارکنان این شرکت در همین سال ۹۷۰۰۰ نفر می باشد. BP در حال حاضر در ۲۶ کشور در زمینه اکتشاف فعال می باشد این شرکت در سال ۲۰۰۶ ، ۳۹۵ میلیون دلار در زمینه تحقیق و توسعه سرمایه گذاری کرده است؛ در حالی که این رقم در سال های ۲۰۰۵، ۳۷۴ میلیون دلار ودر سال ۲۰۰۴، ۳۰۰ میلیون دلار بوده است.

▪ مدیریت انتخاب و سرمایه گذاری پروژه ها در شرکت BP

در سیستم مدیریت پروژه های تحقیقاتی BP، پروژه ها به طور مجزا مورد توجه قرار می گیرند و در بهترین حالت (تنها از نظر پارامترهای قابل سنجش مانند زمان، هزینه و مزیت رقابتی) با یکدیگر مقایسه می شوند. برخی از عواملی که باید در انتخاب پرتفلوی پروژه های تحقیق و توسعه ارزیابی شوند، عبارتند از بلوغ تکنولوژی مورد استفاده در شرکت، بلوغ صنعت، رقابت پذیری تکنولوژیکی و نیازهای استراتژیک.

برای انتخاب پروژه های اولویت دار، از مدل امتیازدهی استفاده می شود، یعنی به هر یک از جذابیت های پروژه امتیاز خاصی داده می شود، امتیازهای کلی محاسبه می گردد و با توجه به این امتیازها، درباره ادامه پروژه و حفظ آن، یا توقف پروژه تصمیم گیری می شود. اولویت بندی پروژه ها معمولاً به صورت سالانه و با در نظر گرفتن منابع مالی و انسانی آن سال انجام می پذیرد. این اولویت بندی معمولاً بر پایه چهار شاخص اصلی انجام می شود که عبارتند از تأثیر استراتژیک، پتانسیل موفقیت تجاری، پتانسیل موفقیت فنی و پتانسیل دستاورد.

▪ سازماندهی و مدیریت تحقیق و توسعه در شرکت BP

پس از اولویت بندی طرح ها، نوبت به تعیین چگونگی اجرای آن ها می رسد. شرکت BP در برنامه ریزی استراتژیک برای تحقیق و توسعه، در ابتدا به تقسیم بندی تحقیقات مورد نیاز خود به سه قسمت "تحقیقات بنیادی"، "تحقیقات کاربردی" و "تحقیقات توسعه ای" می پردازد. این شرکت تحقیقات بنیادی را با هدف عقب نماندن از تحولات تکنولوژی و آمادگی برای بهره برداری تجاری از این زمینه ها از طریق برنامه همکاری با دانشگاه ها اجرا می کند؛ تحقیقات کاربردی در این شرکت در مرکز تحقیق و توسعه خود شرکت انجام می پذیرد و در نهایت اغلب تحقیقات توسعه ای توسط مراکز تحقیق و توسعه مستقر در صنعت انجام می شود.

شرکت BP ضمن بهره گیری از ایده «تحقیق و توسعه مجازی» دستورالعمل های خاصی برای تحقیق و توسعه خود به شرح ذیل اجرا می نماید:

تکنولوژی های پایه: دستیابی به آنها از طریق دانشگاه ها یا از شرکت های دیگر

تکنولوژی های انقلابی: برون سپاری به دانشگاه ها و یا سایر مراکز تحقیقاتی

تکنولوژی های کلیدی: سرمایه گذاری شرکت و کنترل توسط مدیر ارشد تکنولوژی

توانمندی های تکنولوژیک: همکاری با شرکت های دیگر

● جمع بندی و ارائه پیشنهادات در صنعت گاز کشور

▪ ضرورت وجود شورای تحقیقات در کشور

اولین گام در راستای مدیریت تحقیقات، ایجاد نهادی برای تصمیم گیری در حیطه تحقیق و پژوهش می باشد، نهادی که بتواند خط مشی و سیاست های کلی را برای تحقیقات تنظیم نموده و سپس با کمک ابزارهای اجرایی خود در صدد اجرای آنها برآید. مهمترین وظایف این شورا که آن را "شورای تحقیقات شرکت ملی گاز (RCNIGC)" می نامیم، عبارتند از:

ـ تعیین اهداف تحقیقاتی و چشم انداز پژوهشی شرکت ملی گاز

ـ برنامه ریزی مالی و غیرمالی در جهت رسیدن به اهداف استراتژیک

ـ ارائه کمک های هدفمند به مراکز تحقیقاتی

▪ وظیفه شورای تحقیقات شرکت ملی گاز در قبال مؤسسات تحقیقاتی

موسسات تحقیقاتی وظیفه استراتژیک کاربردی کردن و تجاری نمودن مطالعات و یافته های بنیادی و نیز توسعه فرآیند و محصولات صنعت را در تعامل با دانشگاه ها بر عهده دارند. شرکت ملی گاز می بایست همانند یک انکوباتور به ایجاد، فعالسازی و توسعه موسسات تحقیقاتی در زمینه های مختلف صنعت گاز مبادرت نماید. لازم است شرکت گاز در فرآیند تقویت موسسات تحقیقاتی به نحوی عمل نماید که این بنگاه ها در ابتدای کار به "بنگاه های تجاری" تبدیل نشده و مجبور نباشند هزینه های خود را به طور کاملا غیر انتفاعی بدست آورند. برای شناسایی و حمایت بهتر از موسسات و دانشگاه های برتر می توان میزان حمایت ها را به صورت اولویت بندی شده به ترتیب در اختیار نهادهای تحقیقاتی پیشرفته، رو به پیشرفت و نیازمند کمک مالی قرار داد.

به علاوه برای تقویت و تنظیم ارتباطات میان دانشگاه و صنعت می توان بهبود سرفصل های آموزشی در دانشگاه ها و تبیین جایگاه تحقیقات و تصحیح دیدگاه مسؤلان صنعت گاز به اهمیت تحقیقات را مورد توجه قرار داد. برای این منظور مدیریت با بهره گیری از مشاورین زبده در حوزه مدیریت تکنولوژی و توجه به سطوح مختلف تکنولوژی و چرخه عمر فناوری نسبت به تعیین اهمیت هر یک از سطوح تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعه ای تصمیم گیری نماید. در این صورت توجه به بازیگران هر یک از حوزه های تحقیقاتی و به ویژه به نقش Developer ها در تجاری سازی نتایج تحقیقات توجه خاصی مبذول گردد برای توسعه تحقیقات بنیادی باید تشویق هایی برای همکاری شرکت ها با دانشگاه ها در نظر گرفته شود که در آن سهم هر یک از طرفین در منافع مادی و معنوی پروژه های مشترک مشخص شده باشد. در این راستا می توان موارد زیر را مد نظر قرار داد:

ایجاد یک پشتوانه علمی قوی برای صنعت گاز از طریق اجرای طرح "PhDهای صنعتی" و اعطای بورس های هدفمند.

ایجاد Mobility میان دانشگاه و صنعت از طریق ایجاد کادرهای علمی ـ تحقیقاتی مشترک میان دانشگاه و موسسات صنعتی توسط بخش "تحقیقات دانشگاهی" شورای پژوهش.

توجه به انتشارات علمی مشترک با مدیریت بخش "امور تحقیقات دانشگاهی" شورای پژوهش.

ایجاد پارک تخصصی فناوری صنعت گاز کشور.

توجه ویژه به توسعه و گسترش موسسات تحقیقاتی صنعت گاز متناسب با نیازهای صنعت و توسعه دانشگاه ها و دانشکده های مرتبط (در حای حاضر توان کشور به توسعه واحدهای آموزشی و دانشگاهی معطوف شده است).
  
 
خبرگزاری فارس
ویرایش و تلخیص:آکاایران

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: